Monday 2 June 2014

ADONIRAM JUDSON-A LEH ANN JUDSON-I TE CHANCHIN


Tun tum chu Burma (Myanmar lo ni ta) a chanchin tha hriltu hmasa Adoniram Judson leh a nupui Ann Judson te chanchin leh an rawngbawlna tlangpui kan tarlang dawn a ni. Carey-a leh a thian te pathum (Serampore Trio) an tih; William Carey, John Marshman leh William Ward-a ten India rama rawng an bawl laiin, India ram atang vekin Burma ramah Adoniram Judson-a te nupa chu an lut chho ta a. Anihna takah chuan India ram a missionary-a kal tum an ni a, East India Company-in missionary dangte ang bawkin harsatna an lo siam sak avangin Judson-a te nupa chu lungchhe tak chungin Carey-a te kalsanin Burma ram lam an pan ta a ni.
Adoniram Judson-a hi Massachusetts-ah kum 1788 khan alo piang a. Amah hi rawngbawltu fapa a ni. Kum 16 anih in Brown University-ah a lut a, kum thum hnuah a graduate a. A zir zawh hnuah an in lamah a haw a, zirtirtu hna a thawk ta a. University-a a luh hnu hian a thian pakhat Jacob Eames, Deism (Pathian engkim siamtu mahse khawvela inrawlh ngai lo awm rinna) pawmtu chuan nasa takin a hneh a. A pa zirtirna Bible zirtirna anga mimal tinin Pathian nen inlaichinna kan neih a tul tih a pawm lo hle a. Chuvang chuan a nu leh pa te zirtirna a pawm hreh avangin New York lamah thawnthu bu ziak mi ni turin a kal ta daih a. Mahse beidawng takin alo kir leh a. Chu chuan a nu leh pa te beisei angin Bible zir duhna thinlung a puttir tan a. A pa leh a thiante din Bible zirna thar; Harverd leh America rama Seminary dang ang lo taka din, Orthodox thurin hawi zawnga in zirtirna school-a luh a duh ta a. Chumi atanga rei vak lovah chuan British rawngbawltu pakhatin missionary thuchah a ziahna bu a pe a, chu lehkha bu a chhiar atang chuan a rilru a inthlaka Pathian hnena inpek pumhlum duhna a nei ta a. American Foreign Missionary hmasaber nih a duh ta a.

A luhna Andover Theological Seminary lah chu missionary lam tui lo tak an ni bawk si a. Mahse missionary hna lam tuipuitu thian thenkhat; Samuel Mills-a leh midang (Society of the Brethren an tih ho) William College atangin a nei a. Anni ho hi “Haystack Prayer Meeting” a hruaitu lo ni thin an ni. The “Haystack Prayer Meeting” an tih hi Andover Theological Seminary zirlai te, America ram pawn lama mission rawngbawlna alo darh theihna tura sulsutu pawimawh tak an ni. Hun remchang an neih ang zelin college pawn lamah an tawngtai ho thin a. An tawngtaina atang chuan an zinga mi pathum missionary turin an inpe a. An zinga pakhat Adoniram Judson-a hian American Board of Commissioners for Foreign Missions a rawn dinchhuak a. Sum lam harsatna avangin America atangin England-ah London Missionary Society (LMS) hnena tanpuina dil turin a kal a. Mahse LMS chuan American Board hnuaia amah tanpui an rem ti lo a. LMS hnuaia rawngbawl tura a inbuatsaih laiin American Board-in aw a rawn neih leh avangin an ram (America) ah a haw leh ta a.

Hun rei tak atanga alo hual tawh amah anga piangthar leh foreign a missionary hna thawh duh ve, Ann (Nancy Hasseltine) nen an innei ta a. An inneih atanga ni 13 naah an nupain India-ah missionary turin an kal a, kum 1812 June thla laihawl velah Kolkata an thleng ta a. An zin kawng thui tak hi honey moon hman nan mai an hmang lova, baptisma nihphung leh kalhmang zirin bible an chhiar ngat ngat thin a ni. Naupang baptisma (infant baptism) hi an pawm lo a, chuvang chuan Carey-a thian pa William Ward-an Kolkata (Serampore)ah an pahnihin a lo baptis a ni. Hetia an missionary-te Baptist a an inleh thu American Board-in an lo hriat chuan nasa takin an buai a. Mahse Baptist lam an lawm ve thung hle a.

Judson-a te hi India ramah rei tak an awm thei ta lo a, Burma lam panin 1814-ah Rangoon an thleng a. Rangoon an thlen hian harsatna nasa tak an tawk nghal a. Judson-a te hi Burma rama missionary hmasa ber chu an ni lo a, mahse an hma a lokal tawh te chu an haw deuh vek a, Felix-a te nupa tih loh chu. Judson-a te thlen hnuah Felix-a pawh India ramah a pa missionary hna pui turin a kal leh daih bawk a. India ang lo takin Burma-ah chuan khawthlang lam mi an awm lo a. Judson-a te nupa hi kum 1812-a America an chhuahsan atang a kum hnih hnu 1814-ah chuan Burma rama missionary awm chhun an lo ni ta a. Burma-ah hian ni khatah darkar sawmpahnih tawng zirin hun an hmang thin a. An nu hi tawng a man chak zawk a, Judson-a chu nasa takin tawng leh ziak chungchangah harsatna a tawk a. Kawl milem be ho zinga a harsa ber mai chu chatuan Pathian mi zawng zawng siamtu leh enkawltu a awm tih ngaihdan leh pawm dan nei miah lote hnena Krista chanchin tha hrilh dan tur hi a ni. Kum hnih hnuah chuan missionary chhungkaw hnihin an rawn belh a, mahse an hma lakna chu a la zim hle a. Miten an lawm vak loh avangin tawng lehlin zirin mission in-ah hun an hmang tam ber a.

Rangoon-a an hun hman tan dan te chu harsatna hlir a ni a. Mission in a inkhung reng lovin, kawlho zinga khawsak dan tur an ngaihtuah a, in te tak te luahin an zingah an khawsa ve lawk a, mahse harsatna hrang hrang avangin mission in-ah an kir leh a. “Zayat” an tih an sakhaw chungchang zalen taka sawiho theihna hmuna mi tam tak hip an beisei pawh an tihlawhtling vak thei lo. Kum 1819, Judson-a te Rangoon an thlen kum nga hnuah chuan, Pagoda road-ah “Zayat” ft. 20 bial veranda zau tak nei an sa thei ta a. Kawl sakhaw biak dan leh hnam nunphung nen in milin Pathian biakna an huaihawt thin a. Thlakhat a ral chuan Muang Nau-a hi Pathianni apianga Pathian thu ngaithla turin a inpe ta a. Hei hi Rangoon-a kohhran lo intanna chu a ni. Tichuan kum 1820-ah chuan ringthar mi 10 laiin baptisma an chang hman a. A tir atangin ringtharte chuan chanchin tha hril hna an buaipui ve nghal a. Nu pakhatin a inah school a hawng a, thenkhatin gospel tract an sem bawk a.

Adoniram Judson-a leh a nupui Ann-i chu natna leh harsatna nasa tak tak an tawng thin a. Rangoon-a an awm tan kumah an naute Roger-a thlaruk miin a thihsan bawk a. Kum 1820-ah india-ah an nu enkawl turin an lo let a, kum hnih hnuah phei chuan a dam loh rei em avangin America-ah a let a. An nu awm loh hlan hian Judson-a chuan kum khat chhungin Thuthlungthar bu a letling zo hman a. Kum 1824-ah chuan Dr. Jonathan Price-a  Judson-a thian pa chu Upper Burma lama Court-ah inlan turin an kova, Judson-a hian tawng a thiam that tawh avangin a zui ta a. Chutih lai chuan an nu pawh America atangin a lo let a, an pate chu a rawn zawm ve leh a. Mahse vanduaithlak takin kum 1824 tir lamah England leh Burma an indo tan ta a. Ram dang mi reng reng chu enthlatu a ngaiin an ringhlel a. Judson-a leh Dr. Jonathan Price-a te chu an man a, damchhung tang turin thir khaidiat bun chungin an tan tir a, tan in atangin thih an nghak ta a. Jail tang ho nitin an tihlum thin a, a tuk a tihhlum tur an ni tih tumahin an inhre lawk ngai lo. An nu Ann-i chuan thu neitute hnenah an pa chu America mi a ni a, British sorkar nen inlaichinna an neih loh thu a hrilh thin a. Kum 1825, Judson-a an man atanga thla riat hnuah chuan Ann-i chu a nausen (Baby Maria) kar thum lek mi pawm chungin an pa chu a rawn hmu a. Chutih lai chuan British sipai rualin an rawn nawr zel avangin jail tang ho pawh chu khawchhak lamah an thih ngei ngeina tur lamah kea kal tirin May thla khawlum lai takin an sawn chho leh a. Nisa hrehawm tak avangin mi tam tak kawng lakah an thi a. Judson-a tan pawh thih kha chawlhna nuam a ni zawk ang. Thih mai a duh laiin an awmna tur thar chu an thleng ve a. Ni reilote chhungin an awmna hmun tharah chuan an nu Ann-i pawh a lo thleng leh a. An pa Case chu a rawn sawi pui leh a ni. Mahse an nu hi a natna leh chak lohna avangin a nausen pawm hnute pawh a pe thei ta lo a, Judson-a hi an nautein midang hnute a chhim theihnan nikhatah vawi hnih zel Jail atanga a chhuah an phal sak ta a.

A tawp-ah chuan November, 1825-ah British nena an inbiakna tawnglet turin Jail atang chuan an chhuah zalen ta a. An nu leh an naute nen an awmho an phal sak leh ta a. A va lawmawm dawn tehlul em! An nu pawhin ti hian a ziak hial a. “Lei chunga mi tumah English Camp kan kal chhuah zana kan hlim anga hlim kha an awm loving” tiin. (Ruth A. Tucker, ‘From Jerusalem to Irian Jaya: A Biographical History of Christian Missions, 137’). Tichuan Rangoon lamah chuan an let leh ta a. Adoniram Judson-a pawh chuan British sorkar leh Kawl thuneitute inbiakna chu a tanpui ta a. Mahse rei vak lovah chuan a nupui a hmangaih em em chuan a thihsan ta a. Ann-i thihna hi a tuar thiam thei ngang lova. Missionary dang te hnenah pawh chaw a ei duh ta lova. Kum hnih hnuah phei chuan ramah thlam a sa a. Chutah chuan a khawsa ta a. Chumi hmunah chuan a chaw ei tur neih a zawh hun a thlan tur a lai a. Mahse Judson-a harsatna leh buaina chu missionary dang te leh ringthar ho chuan an buaipui hle a. A tan chaw te ken sakin an tawngtai sak thin a. Tichuan zawi zawiin rilru pangngai a rawn pu leh thei ta a ni.

Tichuan Burma Bible bu pumpui lehlin hna pawh a chhunzawm leh thei a. Sap Bible atanga letling lovin Hebrai Bible atangin Kawl Bible hi a letling a. An nu thih hnu kum 14-na kum 1840-ah a Bible lehlin phek hnuhnung ber chu print turin a pe thei chauh a ni. Tichuan kum 1834-ah nupui dang Sarah Boardman, kum 36 mi, missionary nupui an pa thihsan nen an innei leh a. An inneih kum 10 chhungin fa 8 an nei a, pahnih an ti thi a. Kum 1845-ah American lamah an haw leh a, vanduai thlak takin an haw kawngah hian a nupui Sarah-i chuan a boral san leh ta a ni. Adoniram Judson-a leh anmahni zuitu an fate pathum chu nu tel lovin America-a an chhungte nen an inhmu a. Hei hi Judson-an an ram a chhuahsan atanga kum 33-na a ni. Tichuan, kum 33 chhunga a rawngbawlna report ngaihthlak miten an chak a, a rawngbawlna report pein a zin kual thin a, chutianga a zin velnaah chuan thawnthu ziak thiam tak Emily Chubbock-i nen an intawng leh a. June 1846-ah an innei ve leh a. An inneih atanga thlakhat hnuah chuan a fate pathum kalsanin an nu nen Burma an pan leh ta a. A fate pathum hi chhungkaw pahnih-in an lo enkawl a, an inhmu tawh lo hlen a ni. Sarah-i nena an fa pathum chu Burma-ah an la awm bawk a. Mahse pakhat a lo thi hman a ni.

November, 1846-ah Burma an rawn thleng leh a. Emily-i chuan Sarah-i fate pahnih chu tha takin a enkawl a, tawng nasa takin a zir bawk a. A talent neih thuziak lam a theihnghilh ngai lo bawk a. Emily-i danglamna chu thilnung tinrengte nen an inkawm ngeih em em thin hi a ni. Chukchu te, daidep te, sazu te, fanghmirte etc. ten a lehkha ziahna paper hi a ziah lai pawhin an rawn paltlang sak fo thin a ni. Nu ngilnei tak a va ni chiang em! Judson-a leh Emily-i te hian fanu duhawm tak an nei a, kum 3 Burma-ah rawng an bawl dun a. An fa pahnihna an neih hma lawkin Adoniram Judson-a hi lawngin tuifinriatah a zin a, nasa takin a damlo a, a thi zui ta a ni. Tichuan tuifinriatah chuan an vui nghal a. Emily-i chu an fanu pahnih leh an pa fabik mipa pahnih tenen Boston lamah an haw leh ta a. Mahse vanduai thlak takin a hriselna a tha lo a, kum 36 mi lek niin a thi ve leh ta a ni.
Created with Artisteer

0 comments:

Post a Comment